قواعد عربی دهم - ثلاثی مزید

قواعد عربی دهم - باب‌ها و افعال ثلاثی مزید

قواعد

اشکال افعال

تا پیش از این درس با افعالی آشنا شدیم که سوم شخص مفرد (صیغه للغائب/ مفرد مذکر غائب) آنها فقط از سه حرف اصلی ریشه فعل تشکیل شده بود، به این افعال ثلاثی مجرد می‌گوییم؛ اما افعالی هم هستند که صیغه للغائب آنها از سه حرف اصلی ریشه فعل بعلاوه حروف زائد دیگری تشکیل شده است، به این افعال ثلاثی مزید می‌گوییم و در این درس با باب‌ها و افعال ثلاثی مزید آشنا می‌شویم.

8 باب ثلاثی مزید

بــاب	مــاضـــی	مـضــــارع	مـصــــدر	امـــــر
إفــعـــال	أفْـعَـــلَ	یُــفْــعِــلُ	إفـــعـــال	أفْــــعِــــلْ
تَـفْــعـیــل	فَـــعَّــــلَ	یُــفَـعِّــــلُ	تَــفْـعـیــل	فَـــعِّـــلْ
مُـفـــاعَـــلَـة	فــاعَـــلَ	یُـــفــاعِـــلُ	مُــفــاعَـلَــة	فــاعِـــلْ
تَــفَــعُّـــل	تَـفَـعَّـــلَ	یَــتَــفَــعَّــلُ	تَـفـَعــــل	تَـفََــعَّـــلْ
تَــفـاعُــل	تَـفـاعَـــلَ	یَـتَـفـاعـــَلُ	تَـفـاعُــــل	تَـفـاعـــَلْ
إنْـفِـعـــال	إنْــفَــعَــلَ	یَـنْـفَــعِــلُ	إنْـفـِعـــال	إنْـفَــعِـــلْ
إفْـتِــعـــال	إفْــتَــعـــَلَ	یَــفْــتَــعِــلُ	إفْـتِــعــال	إفْـتَــعِــلْ
إسْــتِـفْــعــال	إسـْتَـفْـعَـــلَ	یَـسْـتَـفْـعِـلُ	إسْـتِـفـْعــال	إسْتَـفْـعِــلْ

 

نکات مربوط به ثلاثی مزید:

1. صرف کردن افعال ثلاثی مزید:
   صرف کردن این افعال هیچ تفاوتی با صرف افعال ثلاثی مجرد ندارد و دقیقا به همان شکل است؛
   مثال:
   (1)ذَهَـــبَ (ثلاثی محرد)

صرف فعل از ریشه ذهب (ثلاثی محرد)

ذَهَـــبَ	ذَهَـــبـا	ذَهَـــبـوا
ذَهَـــبَـت	ذَهَـــبَـتا	ذَهَـــبـنَ
ذَهَـــبـتَ	ذَهَـــبـتُما	ذَهَـــبـتـُم
ذَهَـــبـتِ	ذَهَـــبـتُما	ذَهَـــبـتـُنَّ
ذَهَـــبـتُ	ذَهَـــبـنا

 

(2) صرف افعال باب انفعال از ریشه ک س ر:
 

باب انفعال از ریشه کَسَرَ

إنکَسَرَ	إنکَسَرا	إنکَسَروا
إنکَسَرَت	إنکَسَرَتا	إنکَسَرنَ
إنکَسَرتَ	إنکَسَرتُما	إنکَسَرتـُم
إنکَسَرتِ	إنکَسَرتُما	إنکَسَرتـُنَّ
إنکَسَرتُ	إنکَسَرنا

• همانطور که مشخص است صرف کردن یک ریشه در یکی از باب‌های ثلاثی مزید هیچ تفاوتی با صرف آن در ثلاثی مجرد ندارد.
• حروف مشکی رنگ مشخص شده در افعال جدول بالا سه جرف اصلی/ریشه فعل هستند.
• حروف آبی رنگ، حروف زائد باب (در این جدول باب انفعال) هستند.
• حروق قرمز رنگ شناسه / ضمیر بارز فعل هستند.

2. تشخیص باب یک فعل ثلاثی مزید:
به ما یک فعل می‌دهند و می‌پرسند از کدام باب ثلاثی مزید است؟ برای این کار باید سه مرحله زیر را طی کنیم:

1. ابتدا باید تشخیص بدهیم که آیا ثلاثی مزید است یا خیر، برای این کار مراحل زیر را طی میکنیم:
   • شناسه فعل را حذق میکنیم
   • اگر فعل مضارع است، حرف مضارعة(ی - ت - أ - ن) و در صورت وجود، "ن" آخر آن را نیز حذف می‌کنیم.
   • اگر بیش از سه حرف باقی ماند، آن فعل ثلاثی مزید است.
   • توجه کنید که اگر حرفی تشدید داشت، آن را 2 بار میشماریم
     مثال:
     یُکَرِّمون
     فعل مضارع است، پس حرف مضارعة(ی)، شناسه فعل (و) و "ن" آخر آن را حذف میکنیم.
     می‌ماند >> کَرَّم
     چون حرف "ر" تشدید دارد پس دوبار شمرده میشود، بنابراین 4 حرف باقی مانده و درنتیجه فعل ما ثلاثی مزید است.
      
2. بعد از اینکه تشخیص دادیم فعل ما ثلاثی مزید است، وزن فعل را بدست می‌آوریم، برای این کار سه حرف اصلی/ریشه فعل را جدا کرده و به ترتیب بجای آنها، حروف ف ع ل را جایگزین می‌کنیم
   مثال:
   یُکَرِّمونَ >> سه حرف اصلی: ک ر م >> به ترتیب به جای آنها حروف ف ع ل را جایگزین می‌کنیم >> یُفَعِّلونَ
    
3. حال با اطلاعاتی که از جدول باب‌های ثلاثی مزید داریم، باب فعل مورد نظر را پیدا می‌کنیم.

 

 

شماره تماس من در تلگرام و واتساپ:

   [phone]