قواعد عربی دهم - فعل معلوم و مجهول

قواعد عربی دهم - جمله معلوم و جمله مجهول

 

قواعد و نکات درس:

فعل معلوم:

فعلی است که فاعل آن مشخص است، میدانیم که در زبان عربی فاعل به 3 شکل
1/اسم ظاهر،
2/ضمیر بارز
3/ ضمیر مستتر
می‌آید، پس اگر فعلی دارای یکی از انواع فاعل بود، آن فعل معلوم است.

 

فعل مجهول:

فعلی است که فاعل آن مشخص نیست و علایم ظاهری خاصی هم دارد که به آن اشاره میکنیم.

 

نحوه ساخت فعل مجهول:(فعل ماضی(

1. ابتدا بررسی می‌کنیم که آیا فعلی که به ما داده شده متعدی است یا خیر، اگر متعدی بود قدم بعدی را برمیداریم.
2. حرکت دومین حرف اصلی از ریشه فعل را به کسره تغییر میدهیم:
   
   کَــتَــبَ >> کَــتِــبَ / اکــتَــسَــبَ >> اکــتَــسِــبَ
3. حروف متحرک قبل از دومین حرف اصلی ضمه می‌گیرند:
   
   کَــتِــبَ >> کُــتِــبَ / اکــتَــسِــبَ >> اُکــتُــسِــبَ

نحوه ساخت فعل مجهول: (فعل مضارع)

1. ابتدا بررسی می‌کنیم که آیا فعلی که به ما داده شده متعدی است یا خیر، اگر متعدی بود قدم بعدی را برمیداریم.
2. حرکت دومین حرف اصلی از ریشه فعل را به فتحه تغییر میدهیم: تَــکــتُــبُ >> تَــکــتَــبُ 
3. اولین حرف فعل مضارع (حرف اول فعل، نه حرف اول ریشه) ضمه میگیرد: تَــکــتَــبُ >> تُــکــتَــبُ

نحوه ساخت جمله مجهول از روی جمله معلوم:

1. ابتدا بررسی میکنیم که فعل جمله متعدی باشد، اگر متعدی بود(یعنی مفعول داشت) قدم بعدی را بر میداریم.
2. اگر فاعل اسم ظاهر بود آن را حذف می‌کنیم.
3. مفعول را بجای فاعل گذاشته و به آن اعراب فاعلی)مرفوع) می‌دهیم و به این فاعل جدید نائب فاعل می‌گوییم.
4. با توجه به جنسیت و تعداد )مفرد - مثنی - جمع بودنِ) فاعل جدید (همان مفعول جمله اول( و با استفاده از فعل جمله‌ داده شده یک فعل مجهول می‌سازیم.

مثال 1 

هو یُشاهِد المعلمینَ

مرحله به مرحله پیش می‌رویم:

1. فعل یُشاهدُ متعدی است یعنی مفعول دارد پس می‌توانیم ادامه دهیم.
2. فاعل اسم ظاهر نیست بنابراین در این مرحله کاری انجام نمی‌دهیم
3. المعلمینَ مفعلول است، باید آن را به جای فاعل بنشانیم و به آن اعراب فاعلی بدهیم پس میشود >> مُعلِّمونَ
4. با توجه به فاعل حدید یا همان نائب فاعل و با استفاده از فعل جمله‌ داده شده یک فعل مجهول می‌سازیم: یُــشــاهَــدُ

در نتیجه جمله مجهول به این شکل در می‌آید: یُــشــاهَــدُ المــعــلِّــمــونَ

توجه کنید که در این جمله نائب فاعل ما "اسم ظاهر" است، پس همونطور که فاعل میتونه به سه شکل
1/اسم ظاهر،
2/ضمیر بارز
3/ ضمیر مستتر باشه
نائب فاعل هم میتونه به یکی از این اشکال در بیاد.

 

مثال 2

یــکــتُــبُ التــلامــیــذُ الــواجِــبــات >> تُــکــتَــبُ الــواجــبــاتُ

 

مثال 3

انّا ارسَــلـنــاکُــم >> اُرسِــلـتُــم

 

نکات مهم جملات معلوم و مجهول:

• فعل لازم (یعنی فعلی که مـفعول نمی‌گیرد( مجهول نمی‌شود.
• اگر به یک فعل ضمیر مفعولی چسبیده بود، آن فعل حتما متعدی است: ارسَــلـنــاکُــم ، یَــعــرِفُــها و ...
• افعال باب‌ انفعال و بیشتر افعال باب افتعال لازم هستند.
• هر فعلی که در ترجمه‌ی آن از "شد" استفاده کردیم حتما مجهول نیست، مثال: نَــزَلَ: نازل شد، نَــقَــصَ: کم شد و ....
• از افعال امر مخاطب فعل مجهول ساخته نمی‌شود حتی اگر متعدی باشند.
• از افعال ناقصه (کانَ - صارَ - لیسَ - أصبحَ و ...) فعل مجهول ساخته نمی‌شود.
• اگر قبل از فعل مجهول اسم مرفوعی آمد، آن اسم نائب فاعل نیست،
  
  مثال: انتم اُرسِــلــتُــم: "شما فرستاده شدید"
  در اینجا انتم مبتدا است و ضمیر بارز "تُــم" نائب فاعل است

 

شماره تماس من در تلگرام و واتساپ:

   [phone]